صرفه جویی به مفهوم مصرف چیزی به شکل درست و مناسب آن است

این واقعیت که چرا علی رغم تأکیدات قرآن کریم، توصیه های ائمه معصومین (ع) و همچنین آموزه های دینی، مقوله ی مصرف صحیح، مناسب و به دور از اسراف در کشور همواره مورد بی مهری قرار گرفته، سئوالی است که در مقام پاسخ دهنده نمی توان توجیه مناسبی برای آن بیان نمود. لیکن مسلماً این موضوعِ تلخ و آزار دهنده، آیندگان و نسل های بعدی ما را در پاسخگویی به نیازهای طبیعی خود دچار مشکل می نماید. چرا که بخش عظیمی از سرمایه های طبیعی و غیر طبیعی که امروزه در کشور موجود است و با مصرف بی رویه و بعضاً غیر لازم و غیر ضروری حیف و میل می شود متعلق به سهمی است که ما از حساب آیندگان خود برداشت می نماییم.

عنوان برگزیده ی سال جاری یعنی " اصلاح الگوی مصرف " و رکورد داری کشور ما - به نسبت جمعیت - در بسیاری از زمینه های مصرفی از قبیل؛ انرژی، غذا، دارو، پوشاک، حمل و نقل، مسکن، آب و... دلایل کافی فراهم می آورد که از نگاه  اجتماعی، اقتصادی، روانشناسی، جامعه شناسی و ... چگونگی مصرف و الگوهای آن در جامعه از دیدگاه صاحب نظران، نویسندگان و محققان مورد کند و کاو و بازنگری قرار گیرد.
مصرف کردن محصول، انرژی، خدمت و یا هرچیز دیگری ناشی از احساس نیازی است که در انسان پدیدار می گردد. به بیان دیگر مصرف می کنیم تا نیازی از نیازهای درونی خود را ارضاء نمائیم. و الگوی مصرف در واقع همان لیست نیازهای ماست که در افراد و جوامع مختلف متفاوت است. از لحاظ مسائل انگیزشی و روانشناسی وقتی انسان به چیزی احساس نیاز کرد برای بدست آوردن آن برانگیخته می شود. و این مسئله در نهایت منجر به مصرف می گردد. حال اگر بخواهیم مسئله مصرف و الگوهای آن را اصلاح نماییم می بایست ابتدا نسبت به نیازهای خود دقت کنیم. در بسیاری از مواقع احساس نیاز ما با واقعیت همراه نیست. به بیان ساده تر خیلی از انسان ها به چیزهائی احساس نیاز می کنند که در واقع به آن نیازی ندارند و این احساس بیشتر نشأت گرفته از مسائل جانبی از قبیل تبلیغات است. بدین ترتیب یکی از مهمترین راه های اصلاح الگوی مصرف، دقت نظر در مواجهه با تبلیغات می باشد. انسان باید ضمن شناسائی دقیق نیازهای خود اقدام به مصرف نماید. و تحت تأثیر تبلیغات قرار نگیرد.
صرفه جویی به مفهوم مصرف چیزی به شکل درست و مناسب آن است. این مسأله برای ایجاد تعادل میان درآمد و هزینه بسیار مهم و اساسی است و در حوزه اقتصاد خانواده نیز می تواند تأثیرگذار و سرنوشت ساز باشد. ذکر این نکته ضروری است؛ همان طور که مصرف بی رویه و بی جا امری غیر عقلایی است عدم مصرف و یا کم مصرف کردن در عین نیاز هم صحیح به نظر نمی رسد. در واقع آنچه در ارتباط با مصرف صحیح مطرح می گردد کم مصرف کردن نیست. بلکه مراد از اصلاح الگوی مصرف و به تبع آن صرفه جویی بهره مندی مناسب از نعمات خداوندی و استفاده حداکثری از تمامی قابلیت های هر چیزی است. همان امری که در اقتصاد از آن به عنوان بهره وری یاد می شود. عده ای صرفه جویی را کم مصرف کردن معنا کرده اند ولی به نظر می رسد این معنا نمی تواند اقتصادی باشد؛ زیرا هدف از تولید یک شی اقتصادی، مصرف آن است. بنابراین شخص لازم است تا در حد برآورده کردن کامل نیاز خود، چیزی را مصرف نماید و کم مصرف کردن نمی تواند نیاز وی را برآورده سازد.
یکی از مسائل مهمی که در راستای اصلاح الگوی مصرف می بایست بدان توجه گردد شناخت اسراف است. " اسراف " یعنی؛ زیاده روی و تجاوز از حد و مرزهای قانونی و طبیعی در هر کاری. اسراف کردن امری است که در آیات قرآن کریم به صراحت از آن پرهیز داده شده است. همان طورکه از کودکی به ما آموخته اند؛ « بخورید و بیاشامید ولی هرگز اسراف نورزید همانا خداوند اسراف کاران را دوست ندارد». کتاب وحی به صراحت اعلام می دارد که خداوند مسرفین را دوست ندارد. مسأله اسراف و هدر دادن منابع در رفتار مصرفی، مسأله ای بنیادی است که ناشی از فقدان حاکمیت عقلانیت و منطق اخلاقی و اقتصادی در عملکرد افراد است.
 مسأله اسراف و قناعت از مفاهیم و گزاره های مهمی است که دین مبین اسلام بدان توجه داشته است. این امر امروز در کشور به دلیل بروز و ظهور فراوان آن در عرصه های مختلف فردی و اجتماعی بیش از گذشته نمایان گردیده است. تا جائی که تمامی کارگزاران برنامه ریزی و عملیاتی کشور موظف گردیده اند در سال جاری رویکرد پرهیز از اسراف و اصلاح الگوی مصرف را در فعالیت های خود مورد توجه قرار دهند. موضوع صرفه جویی به قدری در اسلام اهمیت دارد که علمای اخلاق تأکید می کنند سزاوار است مؤمن در امور مباح هم سعی بر عدم اسراف داشته باشد. اموری مثل؛ خواب ، حرف زدن و خوردن. چنانکه در حدیث است؛ خدا پر خوری و پرخوابی را دشمن می دارد. رفاه زدگی و اسراف در انسان ها موجب می شود تا نه تنها خود اهل فساد و تباهی باشند بلکه دیگران را به فساد بکشانند و در زمین فساد و تباهی کنند. (قصص آیات 76 تا 83) از این روست که خداوند ، این الگوی مصرف را نابهنجار و ضد اخلاقی ارزیابی کرده و به شدت از آن منع می کند؛ زیرا از نظر خداوند ، این گونه تصرفات موجبات فروپاشی جامعه و عذاب الهی می شود. حال که صراحت بایدهای دینی ما در ارتباط با مقوله ی مصرف صحیح، الگوی جاری مصرف در جامعه را زیر سئوال برده و جرایی اصلاح آن را در اذهان تبیین می کند، مناسب است در سال جاری با مداقه و بازبینی در فهرست نیازها چگونگی حصول آن را فراهم سازیم.